دورگه سازي ساترن بلات
دورگه سازي ساترن بلات (شكل 7ـپ) كه ساترن آنرا ابداع كرد،براي مشخص كردن آرايش DNA در مجاورت توالي خاصي از اسيد نوكلئيك (بطور مثال ژني خاص) بكار مي رود.DNA ژنومي در آزمايشگاه به روشهاي شيميايي از هسته سلولها ،يا بافت استخراج مي شود .DNA در اين حالت به صورت قطعه هاي بسيار طويل مي باشد و براي بررسي بايد به قطعه هاي كوچكتري شكسته شود .اين عمل به آنزيمهاي اندو نوكلئاز محدودكننده انجام مي شود.دليل نامگذاري اين آنزيمهاي باكتريايي آن است كه اين آنزيمها بقاي DNA باكتريهاي بيگانه را در ميزبان محدود مي كنند .همچنين بر خلاف اگزو نوكلئاز كه هضم DNA را از انتهاي رشته آغاز مي كند اين آنزيمها DNA را در نقاط خاصي در داخل رشته مي شكنند .اندونوكلئازهاي محدودكننده ،DNA دو رشته اي را فقط در نواحي خاصي كه واجد تواليهاي قرينه هستند ،مي شكند .اين تواليها بطور معمول حدود 6 جفت باز طول دارند و به آنها جايكاه هاي محدوديت گفته مي شود كه اندونوكلئاز هاي خاصي آنها را شناسايي مي كنند .محل جايكاه هاي محدوديت در ژنوم سلول هاي مختلف هر فرد مشابه مي باشد ،مگر اينكه جهش هاي سوماتيك و يا باز آرايي DNA در اين جايگاه ها رخ داده باشد .هضم كامل آنزيمي موجب شكسته شدن DNA و پيدايش قطعاتي به طول 0.5 تا 1 كيلو باز مي شود .اندونوكلئاز هاي محدود كننده مختلف ،قطعه هاي محدود شونده متفاوتي بوجود مي آورند اما حاصل اثر هر آنزيم بر سلول هاي مختلف فرد مشابه خواهد بود . البته اين مطلب در مورد ژنهايي كه در رده هاي سلولي متفاوت بازآرايي شده اند (نظير ژنهاي گيرنده سلول T و يا ژنهاي ايمونوگلوبولين ) صادق نيست .براي بررسي قطعه هاي حاصل از هضم DNA آنها را بر اساس اندازه و با الكتروفورز در ژل آگار ،دسته بندي مي كنند سپس قطعه هاي جدا شده را با خاصيت مويينگي ،از ژل به غشاي نيترو سلولزي يا نايلوني منتقل مي نمايند .هر قطعه تحت اثر حرارت يا اشعه UV در جاي خود در غشا تثبيت مي شود ،در نتيجه رديفي از قطعه هايي كه بر حسب اندازه مرتب شده اند ،تشكيل خواهد شد. هر توالي خاص از اسيد نوكلئيك (بطور مثال ژن مورد مطالعه ) بر قطعه يا قطعاتي با اندازه منحصر به فرد منطبق خواهد شد .نحوه قرارگيري هر قطعه فقط بسته به محل اثر آنزيم انحصاري يا محدود كننده يا فاصله بين جايگاه هاي محدود شونده اي خواهد بود كه ژن را احاطه كرده و يا در حد فاصل آن واقع شده اند .اين مطالعه با آگاهي از طول قطعه (يا قطعه هاي )انحصاري كه حاوي ژن مورد نظر هستند تكميل مي شود .اين عمل با هيبريد سازي (دو رگه سازي )اسيد نوكلئيك تكميل مي گردد. با تغيير درجه حرارت و مواد حلال مي توان DNA دو رشته را ذوب كرد و از آنDNA تك رشته بدست آورد .با كاهش دما ،DNA تك رشته دوباره به حالت دو رشته اي اوليه در مي آيد ،سرعت باز پيوندي بستگي به غلظت DNA حاوي تواليهاي مكمل اسيد نوكلئيك در سيستم دارد.درروش دورگه سازي لكه گذاري ساترن ، ابتداDNA روي غشا را ذوب مي كنند بعد آنرا در معرض محلول حاوي مقادير زياد DNA تك رشته اي كاوشگر (پروب) قرار مي دهند تا باز پيوند شود . توالي DNA كاوشگر مكمل ژن مورد مطالعه است وبا فسفر راديو اكتيو (P32)به طور مثال نشاندار مي شود وفقط بهDNA قطعه هاي انحصاري كه حاوي توالي هاي مكمل مورد نظر مي باشند متصل خواهد شد . پس از برداشت كاوشگر هاي اضافي با شستشوي مكرر محل اتصال كاوشگرها با اتوراديو گرافي مشخص مي شود و با قطعاتي از DNA با طول معين مقايسه مي شود . با تغيير شرايط هيبريد سازي و شستشويي كه به دنبال آن انجام مي شود ،مي توان مقدار كاوشگر هايي كه در اثر مكمل شدگي متصل باقي مي مانند را به دلخواه تنظيم نمود . در عمل اين كار بدين صورت انجام مي گيرد كه براي دقت عمل ، كاوشگر مربوطه بايد به طور دقيق مكمل ژن مورد نظر باشد . ولي در صورت كم بودن دقت عمل تواليهاي مشابه (ونه كاملا يكسان ) نيز به ژن متصل خواهند شد . جايگاههاي انحصاري در ژنوم همه افراد هر گونه ، به طور معمول در مكانهاي مشابهي قرار گرفته اند . البته گاهي اين مطلب صادق نيست واحتمال دارد كه جايگاه انحصاري خاصي در داخل يا نزديكي اشكال آللي ، خاصي از ژن قرار گيرد . متغير بودن محل قرار گيري جايگاه انحصاري خاص ،منجر به تغيير طول قطعه انحصاري مي شود كه با روش ساترن بلات و با استفاده از كاوشگري كه به محلي نزديك به جايگاه محدود شونده تغيير يافته ،هيبريد مي شود مي توان تغييرات طول قطعه را بررسي نمود .طول قطعه به صورت صفتي مندلي به ارث مي رسد .بنا براين متنوع بودن طول قطغه ها در افراد مختلف به صورت پلي مورفيسم طول قطعه انحصاري (RFLP) بروز خواهد كرد .به كارگيري روش ساترن بلات براي بررسي پلي مورفيسم طول قطعه انحصاري (RFLP)،روش متداول براي تعيين چگونگي انتقال ژنهاي (توارث )نزديك بهم مي باشد .
